Czy zniesienie habilitacji może zwiększyć liczbę kobiet w polskiej nauce? Czy badaczki są bardziej poszkodowane przez habilitację?  Artykuł na Forum Akademickim publikuje najnowsze wyniki badań i odpowiada na pytania.

Krytycy habilitacji wskazują, że wzmacnia ona hierarchiczność relacji w akademii, ogranicza samodzielność młodych badaczy i wymusza na nich działania zbędne z punktu widzenia ich rozwoju naukowego, czym obniża ich produktywność badawczą. Przeprowadzone przez polskich naukowców badanie „Streamlining for excellence discriminates against women” udowodniło, że ten efekt jest widoczny szczególnie w przypadku kobiet zajmujących się nauką.

Wyniki analizy wskazują, że choć luka płciowa (gender gap) w nauce jest mniejsza w krajach, gdzie występuje habilitacja niż w pozostałych, to rozwój naukowy mierzony liczbą i jakością publikacji jest w nich słabszy. Ten efekt dotyczy jednak niemal wyłącznie kobiet. O ile wśród mężczyzn praca w systemie wymagającym habilitacji nie ma istotnego wpływu na produktywność naukową, w przypadku badaczek widać, że system wymagający habilitacji znacznie spowalnia ich rozwój w porównaniu z koleżankami po fachu z krajów, gdzie habilitacji nie ma.

Kobiety w systemach z habilitacją po 15 latach kariery notują o 30 proc. słabszy wzrost produktywności naukowej niż kobiety w systemach bez habilitacji i o 87 proc. niższy niż mężczyźni w systemach z habilitacją – mówi dr hab. Natalia Letki.– Istniejące badania dokumentują wiele czynników, które nie sprzyjają rozwojowi naukowemu kobiet, poczynając od ich obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych, poprzez przydzielanie im funkcji i zadań służebnych wobec mężczyzn-badaczy, do systematycznej dyskryminacji na etapie oceny ich osiągnięć. W rezultacie kobiety publikują mniej i w mniej prestiżowych wydawnictwach niż mężczyźni, ich prace są rzadziej cytowane i więcej kobiet niż mężczyzn odchodzi z nauki, która pozostaje silnie zmaskulinizowana – dodaje naukowczyni z UW.

Autorzy badania argumentują, że hierarchiczność i kontrola karier badawczych w systemach opartych na habilitacji wzmaga negatywny efekt tych czynników na rozwój naukowy kobiet, przez co luka płciowa jest w nich jeszcze większa.

Nasze badanie pokazało również, że luka płciowa w dziedzinie nauk technicznych należy do największych i wynosi aż 58 proc. Budując w Polsce ośrodek badawczy zajmujący się sztuczną inteligencją i zatrudniając w nim czołowych naukowców na różnym etapie kariery naukowej, widzimy to gołym okiem. Mamy ogromną nadreprezentację mężczyzn-badaczy, dlatego warto zastanowić się, jak systemowo możemy ułatwić robienie karier naukowych kobietom – ocenia Piotr Sankowski, prezes IDEAS NCBR.

Dodajmy, że prezes IDEAS NCBR właśnie postulat reformy habilitacji zgłosił do naszej akcji „Nauka do naprawy”. Sugeruje, by zastosować rozwiązanie wzorowane w wielu państwach zachodnich, gdzie to jednostki naukowe w otwartym konkursie wybierają profesorów kierujących grupami badawczymi, którzy otrzymują wtedy możliwość prowadzenia doktorantów. Wprowadzenie w życie takiego pomysłu ułatwiłoby także awans w interdyscyplinarnych dziedzinach badań.

Analiza „Streamlining for excellence discriminates against women: A study of research productivity of 2.7 mln scientists in 45 countries” wraz z materiałami dodatkowymi dostępna jest na osf.io.