Zasady języka inkluzywnego odnoszącego się do osób w spektrum autyzmu
Koncepcja neuroróżnorodności

Czym jest spektrum autyzmu?

Spektrum autyzmu to zjawisko wcześniej określane jako całościowe zaburzenia rozwojowe. Diagnozy postawione przed 1 stycznia 2022 roku najczęściej dotyczyły zespołu Aspergera, postrzeganego jako lekki rodzaj całościowego zaburzenia rozwojowego. Jednakże pod wpływem modyfikacji, jakie zaszły w ICD-11 (International Classification of Diseases, 2018) ujednolicono wszystkie rodzaje autyzmu do jednego – spektrum autyzmu. Zmiana ta jest o tyle istotna, że pozwala na zmniejszenie stygmatyzacji wśród osób w spektrum.

Neuroróżnorodność

Spektrum autyzmu to nie choroba, a neuroróżnorodność. Koncepcja neuroróżnorodności przedstawia spektrum autyzmu w inny, wcześniej nieznany, sposób. Autyzm traktuje się jako alternatywną ścieżkę rozwoju człowieka, jednocześnie nie uwypukla braków umiejętności. Nie traktuje się spektrum autyzmu jako zaburzenia, lecz raczej jako rodzaj umysłu, który wynika
z naturalnej wariancji genetycznej w populacji, która decyduje np. o kolorze oczu lub płci jednostki. Neuroróżnorodność zachęca do traktowania symptomów jak cechy charakteru, a nie wady lub deficytu.

Jakie to cechy?

Diagnoza spektrum autyzmu według ICD-11 opiera się na dwóch głównych grupach objawów:

• trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu interakcji społecznych i komunikacji społecznej,
• skłonności do ograniczonych, nieelastycznych, powtarzalnych wzorców zachowań, czynności i zainteresowań, które są wyraźnie nietypowe lub nadmierne dla danej osoby.

Co robić?

Rekomendujemy, aby w kontaktach interpersonalnych używać języka inkluzywnego, który jest akceptowany dla większej liczby osób, a zarazem włącza te osoby do społeczności autystycznej.

Unikaj:

• Autysta lub autystyk – sformułowanie to może być odbierane jak piętnująca etykieta, określająca
  osobę wyłącznie z perspektywy zaburzenia,
• Osoba neuronietypowa – określenie to jest neutralne, mówi o tym, że układ nerwowy u różnych jednostek funkcjonuje w nieco zróżnicowany sposób. Odnosi się ono wyłącznie do określenia stanu, nie zaś do klasyfikacji medycznej ani prawnej.

Nie stosuj:

• Chory na autyzm – autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, a nie chorobą,
• Dotknięty autyzmem, cierpiący na autyzm – większość osób w spektrum autyzmu nie odczuwa autyzmu jako cierpienia. Lecz jeśli osoba w spektrum odczuwa dyskomfort z tytułu autyzmu (m.in. przez znaczą wrażliwość sensoryczną), to może ona użyć takiego sformułowania
• Autyk – słowo to sprawia, że osoba jest identyfikowana przez pryzmat spektrum autyzmu, a dodatkowo nie brzmi korzystnie,
• „Aspie” – pojęcie to może być wykorzystywane przez osoby wcześniej zdiagnozowane jako posiadające zespół Aspergera. Wykorzystywanie tego pojęcia przez innych może być kłopotliwe. Wynikać to może m.in. ze zmiany nazewnictwa medycznego. Zdania w środowisku osób w spektrum autyzmu nt. korzystania z tego określenia są podzielone.

Podczas konwersacji z osobą w spektrum, jeśli nie masz pewności co do prawidłowego sformułowania, zapytaj jaką formę ta osoba preferuje.  Wyróżnij się otwartością na potrzeby innych, w tym wypadku na potrzeby osób w spektrum autyzmu.

Podsumowując, najważniejszą zasadą w języku inkluzywnym odnoszącym się do osób w spektrum autyzmu, choć nie tylko do tej grupy, jaką powinniśmy się kierować, jest przysłowie „nie rób drugiemu, co tobie niemiłe”.