Według definicji Rady Europy, mowa nienawiści to „wypowiedzi, które szerzą, propagują i usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nietolerancji, podważające bezpieczeństwo demokratyczne, spoistość kulturową i pluralizm”.

Na całym świecie rośnie zjawisko mowy nienawiści.

Mowa nienawiści podżega do przemocy oraz podważa spójność społeczną i tolerancję. Nowe technologie komunikacyjne wzmacniają jej skalę i oddziaływanie do tego stopnia, że mowa nienawiści - także w internecie - stała się jedną z najczęstszych metod rozpowszechniania o zasięgu globalnym retoryki i ideologii powodujących podziały oraz zagrażających pokojowi.

Walka z nienawiścią, dyskryminacją, rasizmem i nierównością jest podstawą zasad i pracy Organizacji Narodów Zjednoczonych, dlatego też Organizacja na każdym kroku stara się przeciwdziałać mowie nienawiści. Zasada ta jest zapisana w Karcie Narodów Zjednoczonych, w międzynarodowych ramach praw człowieka oraz w globalnych wysiłkach na rzecz osiągnięcia Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Strategia i plan działania ONZ w kwestii mowy nienawiści
 
W odpowiedzi na alarmujące trendy rosnącej ksenofobii, rasizmu i nietolerancji, brutalnej mizoginii, antysemityzmu i nienawiści antymuzułmańskiej na całym świecie, Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres zainaugurował 18 czerwca 2019 r. strategię i plan działania ONZ w kwestii mowy nienawiści. Była to pierwsza inicjatywa całego systemu Narodów Zjednoczonych, która miała na celu przeciwdziałanie mowie nienawiści oraz zapewnić wsparcie państwom członkowskim.
 
Międzynarodowy Dzień Przeciwdziałania Mowie Nienawiści

Ważnym krokiem milowym w walce z mową nienawiści jest przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucji w sprawie „promowania dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego oraz tolerancji w przeciwdziałaniu mowie nienawiści". Rezolucja ustanawia 18 czerwca Międzynarodowym Dniem Przeciwdziałania Mowie Nienawiści, który po raz pierwszy był obchodzony w 2022 roku.

Mowa nienawiści w internecie

Walka z przejawami mowy nienawiści w internecie jest niezwykle trudna. Hasło „w internecie nic nie ginie” jest dziś bardzo prawdziwe. „Im dłużej zawartość pozostaje dostępna, tym więcej szkód może wyrządzić u ofiar oraz wzmocnić sprawców. Jeśli usuniesz zawartość na wczesnym etapie możesz ograniczyć rozprzestrzenianie. To tak, jak czyszczenie śmieci, to nie powstrzymuje ludzi przed śmieceniem, ale jeśli nie dbasz o problem, robi się on coraz większy i sytuacja jeszcze bardziej się pogarsza”, pisze Andre Oboler szef Online Hate Prevention Institute na stronach Amnesty International. W praktyce nie jest to jednak proste. Memy, posty, komentarze, nawet jeśli zawierają mowę nienawiści i są usuwane ze stron, bardzo szybko pojawiają się gdzie indziej, udostępniane przez użytkowników, zaczynają „żyć własnym życiem". Nazywa się to „wędrowaniem” mowy nienawiści.

W rozprzestrzenianiu się mowy nienawiści w sieci pomaga anonimowość. Jednak nawet jeśli użytkownicy podpisują się pod mową nienawiści własnym imieniem i nazwiskiem, to i tak nie ponoszą takich konsekwencji, jakie by ponieśli używając jej w świecie offline. Stosowanie jej jest więc łatwe. Mowa nienawiści w internecie ma też transnarodowy charakter. Sprawcy wykorzystujący platformy online do rozpowszechniania nienawistnych wiadomości, nie tylko krzywdzą swoje ofiary, ale także naruszają warunki korzystania z tych platform, a czasem nawet krajowe prawo, w zależności od ich lokalizacji. Należy jednak przypomnieć, że 17.04.2018 r. Sąd Najwyższy RP uznał, że internet jest miejscem publicznym, co daje realne możliwości rozliczenia odpowiedzialności sprawców za "sianie" nienawiści w Polsce.

Nasza reakcja jest najważniejsza

W walce z mową nienawiści najważniejsza jest reakcja - czyli stanowczy komunikat, który pokaże brak zgody na nienawistne wypowiedzi w naszym otoczeniu. Najlepiej swój sprzeciw wyrażać wprost i wyraźnie, np.: To co mówisz, to uprzedzenia, a nie fakty. Nie zgadzam się na takie wypowiedzi w naszej rozmowie lub To nie jest żart, tylko antysemityzm/rasizm/homofobia/seksizm.
Głośne mówienie stop, nie śmianie się z obraźliwych żartów, zadanie osobom hejtującym pytania "dlaczego to robią" czy mówienie o odpowiedzialności za język, to praktyczne przeciwdziałanie mowie nienawiści, które możemy stosować na co dzień.

Obecnie również media społecznościowe dają nam możliwości reagowania i zgłaszania treści lub nawet całego konta, jako naruszenia regulaminu, np. post na FB ma opcję „Uzyskaj wsparcie lub zgłoś post”. Możemy wybrać przyczynę zgłoszenia, jak: propagowanie nienawiści, przemoc, nękanie, fałszywa informacja, terroryzm. Również transmisję na żywo można zgłosić klikając na miniaturę filmiku i wybierając odpowiednią opcję. Niektóre platformy, jak YouTube, umożliwiają zgłaszanie hejtu anonimowo, a więc autor/ka obraźliwego filmu nie będzie wiedzieć, kto przekazał informację o naruszeniu.

Cyberprzemoc. Jak i gdzie zgłosić przestępstwo popełnione w internecie?

Cyberprzemoc to przemoc z użyciem urządzeń elektronicznych, najczęściej telefonu bądź komputera. Bywa określana także jako cyberbullying, nękanie, dręczenie, prześladowanie w internecie. Niezależnie od określenia, jej celem zawsze jest wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. Cyberprzemoc to – podobnie jak przemoc tradycyjna – regularne, podejmowane z premedytacją działanie wobec słabszego, który nie może się bronić.

Do najczęstszych form cyberprzemocy należą:

• agresja słowna, np. wyzywanie na czatach internetowych, zamieszczanie komentarzy na forach internetowych w celu ośmieszenia, sprawienia przykrości lub wystraszenia innej osoby,
• upublicznianie upokarzających, przerobionych zdjęć i filmów,
• zamieszczanie przykrych komentarzy na profilach innych osób w portalach społecznościowych,
• włamanie na konto i podszywanie się pod kogoś,
• szantażowanie,
• ujawnianie sekretów,
• wykluczanie z grona „znajomych” w internecie,
• celowe ignorowanie czyjejś działalności w sieci.

Poważne przypadki cyberprzemocy, będące naruszeniem prawa, jak: groźby karalne, propozycje seksualne, publikowanie nielegalnych treści itp., powinniśmy zgłaszać na policję lub do prokuratury. W imieniu osoby niepełnoletniej zawiadomienia dokonują rodzice lub opiekunowie prawni. Zgłaszając sprawę nie trzeba mieć stuprocentowej pewności, że doszło do popełnienia przestępstwa. Wystarczy podejrzenie lub poczucie zagrożenia. Warto mieć na uwadze, że każde doniesienie może skutkować zatrzymaniem i ukaraniem sprawcy. Funkcjonariusz każdej jednostki policji i prokuratury w Polsce ma obowiązek przyjąć takie zgłoszenie.

Jeżeli widzimy w internecie coś co nas niepokoi nie powinniśmy się wahać. Do dyspozycji mamy szereg narzędzi:

• dyzurnet.pl Zespół Reagujący na Nielegalne Treści w Internecie 24h,
• cbzc.policja.gov.pl Centralne Biuro Zwalczania Cyberprzestępczości,
• incydent.cert.pl Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa w Sieci,
• takeitdown.ncmec.org Pomoc w usunięciu materiałów intymnych z internetu dla osób małoletnich,
• stopncii.org Pomoc w usunięciu materiałów intymnych z internetu dla osób dorosłych,
• reportcontent.google.com/forms/eu_removal Usunięcie danych osobowych zgodnie z przepisami UE.

Zgłoszenia możemy wysyłać anonimowo lub imiennie. Natomiast wcześniej warto:

• zanotować wszystkie ważne informacje dotyczące zdarzenia (co, kiedy i gdzie się wydarzyło, kto uczestniczył)
• zebrać dowody przestępstwa (print screeny rozmów, nazwy, adresy profili, dane kontaktowe)

Edukacja

Historia pokazała, że u podstaw ludobójstwa i innych aktów zbiorowego okrucieństwa zawsze leżą słowa i dlatego przeciwstawianie się mowie nienawiści dziś, by zapobiec aktom przemocy w przyszłości, to nasza zbiorowa odpowiedzialność.

Edukacja odgrywa zasadniczą rolę w zwalczaniu mowy nienawiści zarówno w internecie, jak i poza nim, w ten sposób wspomagając przeciwdziałanie aktom przemocy, ukierunkowanym na określone grupy społeczne. Rola edukacji w budowaniu odporności uczniów na retorykę wykluczenia i mowę nienawiści stanowi też podstawę realizacji Celu 4.7 Agendy Zrównoważonego Rozwoju 2030, który odnosi się do społecznych, moralnych i humanistycznych aspektów działań edukacyjnych.

Szczególnie narażone na mowę nienawiści, zarówno w internecie, jak i kontakcie osobistym są osoby młode: dzieci i młodzież. Obniżenie samooceny może prowadzić do pogorszenia ich zdrowia psychicznego, od odczuwania lęku, depresji, aż nawet myśli o samookaleczeniu czy samobójstwie. UNICEF Polska w kwietniu 2024 r. opublikował szeroki artykuł dla rodziców Jak rozmawiać z dziećmi o mowie nienawiści.

Ministerstwo Sprawiedliwości RP

W styczniu 2024 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości RP rozpoczęły się prace nad zmianą kodeksu karnego, dotyczące mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści m.in. wobec osób LGBT. Wiceszef resortu Krzysztof Śmiszek powiedział, że chodzi głównie o poszerzenie katalogu przesłanek, które będą traktowane jako dyskryminacyjne w kontekście dyskryminacyjnych czy pogardliwych wypowiedzi lub czynów.  

Sejm RP

W marcu 2024 r. Marszałek Sejmu RP Szymon Hołownia  zainaugurował seminarium nt. zwalczania mowy nienawiści. Jest to temat życia i śmierci. Kontakt za pośrednictwem mediów społecznościowych odbywa się w sposób zapośredniczony. Jeżeli kogoś krzywdzisz, to nie widzisz jego łez, nie słyszysz jego krzyku, nie widzisz jego rozpaczy. Skutki zawsze są prawdziwe – powiedział Szymon Hołownia.