Stereotypy są wdrukowane w umysł każdego z nas. Uczymy się ich tak wcześnie w toku wychowania, że są na stałe zakorzenione w naszym umyśle, który ma tendencję, aby stosować je jako wygodne i szybkie narzędzie oceniania siebie i  innych.

Stereotyp definicja

Jedna z definicji stereotypu określa go, jako nadmiernie uproszczony obraz pewnej grupy społecznej, wyodrębnionej na podstawie łatwo dostrzeganej cechy, jak np. płeć, rasa, narodowość, klasa społeczna, zawód, który zwykle podzielany jest przez większą zbiorowość ludzi.

Takie rozumienie stereotypu wskazuje na jego kilka ważnych właściwości:

• kluczowym czynnikiem jest przynależność danej osoby do łatwej do identyfikacji grupy społecznej. Stereotypy opisują członków grup społecznych, a nie pojedyncze osoby. Wskazują np., że blondynki są głupie, seniorzy są powolni, chłopcy są niegrzeczni, dziewczynki słabe z matematyki itd.,
• obraz grupy jest nadmiernie uproszczony, posiada lub nie posiada jedynie kilka atrybutów,
• stereotypy opisują wszystkich członków danej grupy jako identycznych, o tych samych właściwościach, zakładając np., że wszystkie blondynki są głupie.

Reguła: Albo jedno, albo drugie

Badania pokazują, że stereotypy opisują grupy jedynie za pomocą dwóch wymiarów, nazwanych wspólnotowością i sprawczością lub odpowiednio ciepłem i kompetencjami. Okazuje się bowiem, że w postrzeganiu innych działa reguła: albo jedno, albo drugie. Grupa może być odbierana albo jako ciepła, albo jako kompetentna, nie może jednocześnie być i ciepła, i kompetentna.

Seksizm życzliwy i seksizm wrogi

Członkowie grup postrzeganych jako ciepłe a niekompetentne często wzbudzają współczucie, litość, ale także są traktowane bez szacunku. Tak postrzegane są kobiety zajmujące się domem. W postrzeganiu tej grupy często dochodzi więc do głosu seksizm życzliwy, polegający na traktowaniu kobiet protekcjonalnie czy paternalistycznie. To przez ten rodzaj seksizmu kobieta nie może samodzielnie skręcić mebli, bo nie jest to kobiece zajęcie i mogłaby złamać paznokieć.
Seksizm wrogi to nastawienie częste wobec kobiet kompetentnych, np. piastujących wysokie kierownicze stanowiska. Postrzega się je jako kompetentne, ale zimne. Negatywne ustosunkowanie wobec tej grupy są wtedy wyrażane jawnie, w postaci nieprzyjemnych komentarzy baba-szef, ale także sabotowania działań i utrudniania pracy: co mi będzie jakaś baba mówiła, co mam robić.

Zagrożenie stereotypem. Błędne koło

Gdy osobie przypominany jest stereotyp dotyczący ważnej dla niego grupy, zaczyna zachowywać się zgodnie z wyznaczoną przez niego ramą, np. gdy studentkom matematyki przypomina się stereotyp kobiety jako mało zdolnej w naukach ścisłych, efektem jest gorsze wykonanie przez nie zadań. Gdy stereotyp nie jest przywoływany, studentki rozwiązują tyle samo zadań co studenci, gdyż nie czują obawy, że go potwierdzą. Przejawem zagrożenia stereotypem mogą być automatyczne myśli i zła samoocena, która pojawiaja się w głowach kobiet. Mechanizm ten utrwala stereotypowe opinie. Obserwator, który widzi, że dziewczyna z trudem rozwiązuje zadania matematyczne, znajduje potwierdzenie opinii, że kobiety są słabe w przedmiotach ścisłych. Błędne koło stereotypu domyka się.

Skąd się biorą stereotypy?

Człowiek jest poznawczym skąpcem, a więc kieruje się w procesie przetwarzania informacji zasadą ekonomii. Ma być szybko, łatwo i bez zbędnych kosztów. W myśleniu posługuje się drogami na skróty: heurystykami, czyli uproszczonymi metodami wnioskowania, które mogą skutkować pewnymi niedokładnościami w wyciąganych wnioskach.

Pierwszym krokiem do stereotypizacji jest kategoryzacja, czyli przypisanie osoby do określonej grupy. Ten proces jest szybki, automatyczny i pojawia się już u niemowląt. Następnie w umyśle osoby musi pojawić się informacja o atrybutach członków danej grupy wskazująca np., że kobiety są głupsze od mężczyzn. Ten proces nazywa się aktywizacją stereotypu i również przebiega automatycznie. Jeśli znamy stereotyp, to nie możemy tego procesu zahamować: gdy zobaczymy kobietę za kierownicą bez zastanowienia pojawi się w naszej głowie myśl: jedzie jak baba. Czy zatem nie mamy wpływu na to, czy stereotyp będzie zniekształcał nam obraz innych ludzi? Jak sobie poradzić ze stereotypem skoro to rodzaj automatu?

Narzędzia walki ze stereotypami

Najważniejsze jest uświadomienie sobie i  zwrócenie uwagi na pojawiające się stereotypowe myśli. Jeśli jednak będziemy próbowali o nich nie myśleć, to pojawią się ze zdwojona siłą. Wie to każdy, kto będąc głodnym próbował nie myśleć o jedzeniu. Jeśli już zauważymy, że stereotypowa opinia pojawiła się w naszej głowie, to możemy świadomie jej nie zastosować. Uważne zatrzymanie się na stereotypowej treści zwykle wystarcza, aby uniknąć stereotypizacji innych osób i siebie samego. Wiedza o tym automatycznym mechanizmie stanowi ważne zabezpieczenie przed stosowaniem stereotypów.

Warto więc przyglądać się sobie dokładnie i pamiętać, że każdy z nas ma głowę pełną różnych stereotypów, ponieważ są one przekazywane w procesie wychowania oraz poprzez treści kulturowe. Świadomość tego, że mamy klisze, pozwala się od nich uwolnić.

Starajmy się więc uważnie obserwować siebie samych, by korygować nadmiernie ogólne i wobec tego często błędne stereotypowe opinie. To wymaga wysiłku poznawczego, ale jest to jedyna droga do zmian – w tym osiągnięcia równości między kobietami i mężczyznami.

Kulczyk Fundation: Stereotypy